Mô hình trị liệu ngắn tập trung vào giải pháp (SFBT)

Khi một người nào đó quyết định gặp một nhà tâm lý trị liệu , thường là vì mọi thứ sẽ không diễn ra tốt đẹp trong cuộc sống của họ như họ muốn, nói cách khác là thường có một số vấn đề. Mọi người có khuynh hướng tập trung vào những điều tiêu cực, nhưng SFBT sử dụng cuộc trò chuyện và ngôn ngữ để giúp tập trung vào những gì đang hoạt động và tạo ra nhiều giải pháp hơn. Solution-Focused Brief Therapy (SFBT) tập trung vào hiện tại và tương lai của người bệnh hơn là quá khứ của họ. Các nhà trị liệu sẽ động viên thân chủ xây dựng một viễn cảnh trong tương lai và giúp họ đạt được viễn cảnh đó bằng cách xác định những kĩ năng, nguồn lực và khả năng cần thiết.

Lịch sử phát triển của SFBT

Các nhà tâm lý học bắt đầu quan sát lượng thời gian, công sức, tiền bạc và những nguồn lực khác dành ra ngày càng tăng khi thảo luận và phân tích những khó khăn trong quá trình điều trị. Cùng lúc đó, những vấn đề ban đầu đưa một cá nhân đến với trị liệu tiếp tục gây tác động tiêu cực. Vì vậy, họ cần một phương pháp trị liệu thay thế. Steve de Shazer và Insoo Kim Berg từ Brief Family Therapy Center tại Milwaukee cùng với nhóm của họ đã phát triển SFBT đầu những năm 1980 dựa vào quan sát trên. SFBT nhắm đến việc vẽ ra nhưng giải pháp thực tiễn càng nhanh càng tốt thay vì giữ người bệnh điều trị trong thời gian dài nhằm tạo ra cảm giác yên tâm về lâu dài cho bệnh nhân.

SFBT đã phát triển thành mô hình nhanh chóng và hiệu quả như hiện nay sau khoảng ba thế kỉ và vẫn tiếp tục tiến hóa và thay đổi nhằm đáp ứng nhu cầu của người bệnh.
Hiện nay các nhà tham vấn tâm lý tại Mỹ, Canada, Nam Mỹ, châu Á và châu u đang học cách tiếp cận này. Những tiên đề của SFBT đã được sử dụng trong nhiều môi trường khác nhau như trường học, công sở hay những bối cảnh khác nơi con người cần đạt mục tiêu cá nhân hay cải thiện các mối quan hệ.

SFBT hoạt động như thế nào?

SFBT được tạo ra nhằm giúp những người đang gặp khó khăn trong việc tìm kiếm những công cụ tức thời để kiểm soát các triệu chứng và đối mặt với thử thách. SFBT dựa trên niềm tin rằng các cá nhân có thể đã sở hữu những năng lực cần thiết để tạo ra thay đổi nhưng họ cần được giúp đỡ để nhận biết và phát triển những kĩ năng đó. Tương tự như vậy, SFBT nhận thức được rằng người bệnh, ở một mức độ nào đó, đã biết những gì họ cần thay đổi trong cuộc sống, và các nhà trị liệu bằng SFBT sẽ giúp bệnh nhân làm rõ mục tiêu của mình. Các nhà trị liệu bằng SFBT khuyến khích các cá nhân tưởng tượng ra tương lai họ mong muốn rồi cùng họ tạo ra các bước hành động để đạt được mục tiêu đó. Cụ thể hơn, nhà tham vấn có thể giúp người bệnh xác định một thời điểm trong đời mà vấn đề hiện tại không làm hại họ hoặc dễ kiểm soát hơn so với lúc này rồi đánh giá xem những yếu tố nào đã tạo ra sự thay đổi hay những giải pháp nào đã tồn tại trong quá khứ.

Dạng trị liệu này bao gồm hình dung ra viễn cảnh trong tương lai rồi xác định xem những năng lực hiện tại có thể được nâng cao như thế nào để đạt được kết quả như ý. Các nhà trị liệu bằng SFBT sẽ hướng dẫn người bệnh qua quá trình tự nhận thức được cái gì đang hoạt động, giúp họ khám phá cách tốt nhất để tiếp tục thực hiện những kế hoạch đó và động viên họ thừa nhận và ăn mừng những thành công. Các nhà trị liệu bằng SFBT cũng giúp đỡ trong lúc người bệnh đang thử nghiệm những hướng mới để tiếp cận vấn đề.

Các kỹ thuật được dùng trong SFBT

Trong SFBT, các nhà tham vấn thường đặt các dạng câu hỏi cụ thể để định hướng cuộc trò chuyện. Chẳng hạn như những câu hỏi về cách đối phó với tình huống có thể giúp người bệnh nhận ra khả năng phục hồi của họ, cũng như những cách mà họ có thể đối mặt với khó khăn trong cuộc sống. Ví dụ như câu hỏi “Làm thế nào mà bạn có thể hoàn thành các công việc hằng ngày khi đang trải qua một khó khăn như vậy?” có thể giúp người bệnh thấy được kĩ năng đối đầu với nghịch cảnh của họ.

Dạng câu hỏi phép màu giúp người bệnh tưởng tượng ra một tương lai không có vấn đề họ đang gặp phải. Bản chất của dạng câu hỏi này là cho phép người bệnh giải thích cách mà cuộc sống của họ sẽ khác đi khi vấn đề này không tồn tại, từ đó giúp họ xác định các bước nhỏ và thực tiễn để hướng tới tương lai đó. Ví dụ, có thể người bệnh diễn tả một cảm giác dễ chịu khi ở quanh gia đình và tin rằng sự thoải mái đó chỉ có thể tồn tại khi vấn đề đang gặp biến mất. Tưởng tượng ra tình huống mà vấn đề hiện tại không tồn tại có thể gợi nhắc người bệnh rằng hành vi có thể được thay đổi và cho phép họ thấy họ có thể làm gì để tạo ra sự khác biệt trong cuộc sống.

Câu hỏi mức độ dùng thang đo từ 0-10 để đánh giá các tình huống hiện tại, tiến độ, hay cách một người được đánh giá bởi những người xung quanh. Dạng câu hỏi này thường được dùng khi không có đủ thời gian để khám phá dạng câu hỏi phép màu. Câu hỏi mức độ giúp nhà tham vấn có cái nhìn sâu hơn về sự hi vọng, động lực và sự tự tin của người bệnh. Cách tiếp cận này giúp những người gặp khó khăn trong việc thể hiện suy nghĩ qua lời nói cảm thấy dễ chịu hơn.

Các vấn đề đã được chữa trị bằng SFBT

SFBT đã được dùng để chữa trị thành công cả cá nhân và nhóm như gia đình hay các cặp vợ chồng. Được phát triển với mục đích chính là giúp đỡ người bệnh tìm giải pháp cho khó khăn, cách tiếp cận này đã mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác trong cuộc sống như trường học hay công sở. Các cá nhân từ các nền văn hóa, bối cảnh và lứa tuổi khác nhau đều đã thấy được hiệu quả của cách điều trị này.

SFBT có thể được dùng cho đa dạng các vấn đề. Nó thường xuyên được sử dụng để đặt ra thử thách khi người bệnh đã có ý tưởng về các giải pháp có thể. Trong SFBT, người bệnh được xem là “chuyên gia” trong các lo lắng của họ và các nhà trị liệu động viên người bệnh hình dung ra giải pháp của mình, mọi thứ sẽ thay đổi như thế nào, rồi vạch ra các bước cần thiết để giải quyết các vấn đề và đạt mục tiêu. Vì mô hình này tập trung vào giải pháp hơn là nguyên nhân đằng sau các vấn đề, nó có thể chữa trị một số mối lo hiệu quả hơn số còn lại.

Các nghiên cứu cho thấy SFBT có thể là sự can thiệp có ích đối với những người trẻ đang trải qua các vấn đề về hành vi hay học đường/ trường lớp. SFBT cũng đã được chứng minh là cách tiếp cận hiệu quả trong trị liệu gia đình hay tham vấn cho các cặp đôi. Phương pháp này thường được dùng song song với các liệu pháp khác.
* Xin lưu ý rằng SFBT không khuyên dùng cho bệnh nhân có rối loạn tâm lý nghiêm trọng.

Đào tạo về SFBT

Những người có hứng thú với việc sử dụng SFBT có thể nhận bằng chứng nhận từ International Alliance of Solution-Focused Teaching Institutes (IASTI). Có 3 mức độ để chứng nhận.

Để đủ điều kiện được xem xét, tất cả ứng viên phải có khả năng thực hiện SFBT trong tình huống chuyên nghiệp. Nhà tham vấn tâm lý, trị liệu tâm lý, giáo viên, huấn luyện viên, hay những ứng viên có làm việc để cải thiện tình trạng tâm lý người khác phải có quyền truy cập vào một môi trường chuyên nghiệp được chấp nhận bởi trung tâm đào tạo. Các viện thành viên của IASTI có yêu cầu cụ thể để được nhận vào chương trình chứng nhận.

Đào tạo về SFBT giúp ứng viên học các nguyên tắc cốt lõi, thành thục các kĩ năng trị liệu liên quan, thể hiện năng lực trong việc áp dụng SFBT. Khi kết thúc khóa đào tạo, mỗi ứng viên phải đạt bài kiểm tra được IASTI chấp nhận để được cấp bằng chứng nhận.

Những hạn chế của SFBT

Tuy nhiều người tham vấn và trị liệu cho thấy kết quả của việc sử dụng SFBT, có nhiều vấn đề đáng quan ngại nổi lên qua các năm. Sự chỉ trích lớn nhất về mô hình này là bản chất nhanh chóng, hướng đến kết quả có thể không cho các nhà trị liệu đủ thời gian để thấu cảm với những gì người bệnh đang trải qua. Khi đó, người bệnh có thể cảm thấy không được thấu hiểu nếu nhà trị liệu không ở cùng mức độ cảm xúc của họ.

Mối quan ngại tiếp theo là về cách mà SFBT có vẻ như chỉ đơn giản là gạt bỏ hoặc làm ngơ những thông tin được cho là quan trọng với những mô hình điều trị khác. Chẳng hạn như trong hình thức trị liệu này, mối quan hệ giữa những khó khăn mà người bệnh đang gặp phải và những thay đổi họ cần để tiến tới không được tìm hiểu, lí do gốc rễ của những suy nghĩ hay hành động sai lệch cũng không được khám phá. Những cá nhân muốn biết rõ hơn về các lí do trên nên tìm loại hình điều trị có đề cập đến những mối lo này và cũng có thể làm vậy song song với điều trị bằng SFBT.

Dù đang có nhiều phản hồi tích cực về hiệu quả của SFBT và nghiên cứu sơ bộ cho rằng những người sử dụng mô hình này thường cho kết quả tốt hơn những người không tìm đến trị liệu, cần phải có thêm nhiều nghiên cứu để có thể cho ra bằng chứng khoa học cho hướng tiếp cận này. Những nghiên cứu cung cấp công nhận khách quan về tính hiệu quả của SFBT sẽ tạo thêm uy tín để tạo cơ sở cho SFBT trở thành một phương thức trị liệu phổ biến.

Dịch bởi Hoàng Lâm.

Trình bày: Thu Thủy

Tham khảo:

Berg, I. K. (n.d.). Tìm hiểu về SFBT. Lấy từ http://www.sfbta.org/about_sfbt.html

Dolan, Y. (n.d.). Trị liệu tập trung vào kết quả là gì? Lấy từ http://www.solutionfocused.net/what-is-solution-focused

International Alliance of Solution-Focused Teaching Institutes. (n.d.). Chứng nhận học viên đào tạo. Lấy từ http://iasti.org/?page_id=19

Iveson, C. (2002). Solution-focused brief therapy. Advances in Psychiatric Treatment, 8(2), 149-156. DOI: 10.1192/apt.8.2.149. Lấy từ http://apt.rcpsych.org/content/8/2/149

Trepper, T. S., McCollum, E.E., De Jong, P., Korman, H., Gingerich, W., Franklin, C. (n.d.). Hướng dẫn điều trị trị liệu tập trung vào kết quả cho cá nhân. Lấy từ http://www.sfbta.org/research.pdf

Yalom, V. & Rubin, B. (2003). Insoo kim berg on brief solution-focused therapy. Lấy từ https://www.psychotherapy.net/interview/insoo-kim-berg

Thủy Trần

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Lên đầu trang