“Không có gì đáng ngạc nhiên khi ta có ác cảm với những người quá coi trọng bản thân: không có sự khác biệt nhiều giữa việc quá coi trọng bản thân và quá coi thường người khác.”
Montesquieu
Tính ái kỷ là gì?
Thần thoại Hy Lạp về Narcissus là khởi nguồn cho chữ “narcissisme – tính ái kỷ”: Narcissus là một chàng trai rất đẹp trai và rất kiêu hãnh, một ngày nọ, nhìn thấy hình ảnh phản chiếu của mình trong suối, đã bị mê hoặc đến mức chết vì không thể rời mắt khỏi nó (theo các nguồn khác nhau, chàng đã hoặc chết đuối hoặc chết đói).
Những người ái kỷ cũng vậy. Họ thường có một hình ảnh bản thân rất cao, một kiểu cái tôi quá khổ, điều này mang lại cho họ sự tự tin vững chắc. Lòng tự tôn rất cao này cuối cùng lại là con dao hai lưỡi: nó mang lại cho họ tham vọng và sức mạnh để thành công trong hầu hết các dự án của họ, nhưng nó cũng cách ly họ với phần còn lại của thế giới. Cảm thấy mình tự nhiên vượt trội hơn những người khác, những người ái kỷ tin rằng nhu cầu của họ cũng vượt trội hơn so với những người khác: do đó họ có xu hướng nghĩ rằng tất cả đều mắc nợ họ, họ yêu cầu một cái bàn tốt nhất, rượu ngon nhất, chỗ ngồi tốt nhất, v.v. Hơn nữa, họ chỉ giao du với những người “đặc biệt”, những người phản chiếu lại cho họ hình ảnh mà họ muốn gán cho chính mình…
Tại sao tính ái kỷ lại đáng hổ thẹn?
Đầu tiên, tính ái kỷ gây khó chịu cho những người xung quanh bạn. Một người ái kỷ thường có sức đề kháng khá yếu đối với sự thất vọng, điều này thường dẫn đến hành vi « như diva » , như ta vẫn thường thấy hiện nay: tức giận một cách ngẫu hứng, đỏng đảnh, khóc lóc, tống tiền và tống tình, cố gắng dụ dỗ và quyến rũ người khác. Chắc chắn, anh ta làm điều này để đạt được những gì anh ta muốn và thường quên lời hứa khi đã đạt được mục tiêu. Anh ta thường hành động vì lợi ích của mình và những người khác cũng hành động như vậy với anh ta, « ưng thuận » theo anh ta, điều này khiến anh ta yên tâm vì sau đó anh ta tự nhủ rằng mình đã đúng khi hành động như vậy. Người ái kỷ không bao giờ thực sự lắng nghe, hiếm khi cảm thông với nỗi bất hạnh của người khác, không thực sự cảm thông : Duy trì lòng tự tôn của bản thân tốn quá nhiều sức lực nên không còn có thể cảm thông cho số phận của đồng loại.
Thứ hai, tính ái kỷ gây phiền toái cho cả đương sự. Thật vậy, một lòng tự tôn cao không nhất thiết có nghĩa là một lòng tự tôn lành mạnh, bởi vì ở đây lòng tự tôn lành mạnh vẫn rất mong manh. Trên thực tế, người ái kỷ có nhu cầu nuôi dưỡng lòng tự tôn này một cách thường trực, về cơ bản qua con mắt của người khác. Để làm được điều này, anh ta thể hiện những dấu hiệu bên ngoài của sự giàu có: anh ta muốn được người khác ghen tị, ngưỡng mộ, nhưng cũng ghen tị với những người dường như có nhiều lợi thế hơn anh ta (thông minh hơn, giàu có hơn, được biết đến nhiều hơn…). Nhu cầu được công nhận của anh ta là vô hạn và cuối cùng anh ta không bao giờ cảm thấy đủ yên tâm, vậy nên nhu cầu lại dần dần leo thang… Như Cécile nhấn mạnh, hành vi này chỉ có thể dẫn đến sự trống rỗng lớn lao bên trong bản thân và trong quan hệ với người khác… mà cuối cùng khá là thảm hại.
Gót chân Achilles của những người ái kỷ
Những người ái kỷ thường trải qua một “cuộc khủng hoảng hiện sinh” nghiêm trọng khi họ nhận ra rằng hình ảnh lý tưởng mà họ xây dựng cho bản thân không tương ứng với thực tế: họ đã không đạt được tất cả những mục tiêu mà họ đã xác định, vẻ đẹp của họ mất dần… Lòng tự tôn của họ sau đó giảm xuống đáng kể (cuối cùng nó được phục hồi dưới một mức độ… bình thường hơn) và điều này đi kèm với một sự tự vấn lớn, thường gắn liền với một cơn trầm cảm ít nhiều trầm trọng.
Vấn đề là, họ bị mắc kẹt trong nhân vật mà họ đã đóng trong một thời gian dài: một người tài giỏi, bất khả xâm phạm, bất khả tổn thương. Họ không còn thể hiện được bản thân bằng ánh sáng tự thân đích thực của họ, bởi vì họ đã dành thời gian và quá nhiều năng lượng để xây dựng nhân vật cho mình. Ngoài ra, họ thường cảm thấy mình bị cô lập về mặt tình cảm và quan hệ, từ đó khó thoát ra và điều này càng khiến tình trạng của họ trở nên tồi tệ hơn, vì họ không thể trông chờ vào bất kỳ hỗ trợ thực sự nào từ xã hội.
Video tóm tắt nội dung cần nhớ:
Các bài viết được biên tập theo cuốn sách Phát triển lòng tự tôn (Développer son estime de soi), 2012, tác giả Marie-Laure Cuzarq
Vân Anh dịch, biên tập và trình bày