Trong lĩnh vực Tâm lý và Đời sống, các nhà tâm lý học luôn cố gắng tìm hiểu nguyên nhân của hành vi tìm kiếm ở nhiều nơi khác nhau cho câu trả lời của họ. Một số tìm đến các yếu tố di truyền và những yếu tố khác đến các quá trình sinh hóa và não bộ; còn những người khác tập trung vào ảnh hưởng nhân quả của môi trường.
Các nhà tâm lý học xã hội tin rằng yếu tố quyết định chính của hành vi là bản chất của hoàn cảnh xã hội trong đó hành vi xảy ra. Họ cho rằng các tình huống xã hội kiểm soát đáng kể hành vi cá nhân, thường chi phối tính cách và lịch sử học tập, giá trị và niềm tin của cá nhân. Phần này đánh giá cả nghiên cứu cổ điển và các thí nghiệm gần đây để cùng nhau khám phá ảnh hưởng của các biến số tình huống tinh tế nhưng mạnh mẽ đối với hành vi của con người.
Các chuẩn mực xã hội
Ngoài những kỳ vọng liên quan đến hành vi thuộc vai trò, các nhóm phát triển nhiều kỳ vọng về cách các thành viên của họ nên hành động. Các kỳ vọng cụ thể cho những thái độ và hành vi phù hợp với xã hội được thể hiện trong các quy tắc ngầm hay công khai của một nhóm thì được gọi là chuẩn mực xã hội (social norms). Chuẩn mực xã hội có thể là những hướng dẫn rộng rãi; ở Mỹ, nếu là thành viên của đảng Dân chủ cho Hành động xã hội, thành viên có thể được mong đợi là người có niềm tin chính trị tự do, trong khi các thành viên của Đảng Cộng hòa trẻ tuổi sẽ ủng hộ những quan điểm bảo thủ hơn.
Các chuẩn mực xã hội cũng có thể thể hiện các chuẩn mực ứng xử cụ thể. Ví dụ, nếu được tuyển dụng làm người phục vụ trong một nhà hàng, bạn sẽ phải đối xử lịch sự với khách hàng cho dù họ có khó chịu và khắt khe với bạn như thế nào.
Việc thuộc về một nhóm thường liên quan đến việc khám phá tập hợp các chuẩn mực xã hội điều chỉnh hành vi mong muốn trong bối cảnh nhóm. Sự điều chỉnh này xảy ra theo hai cách: Bạn nhận thấy sự đồng nhất (uniformities) trong một vài hành vi của tất cả hoặc hầu hết các thành viên, và bạn quan sát thấy những hậu quả tiêu cực (negative consequences) khi ai đó vi phạm một chuẩn mực xã hội.
Chuẩn mực dùng để phục vụ một số chức năng quan trọng. Nhận thức về các chuẩn mực được áp dụng trong một tình huống nhóm nhất định giúp định hướng các thành viên và điều chỉnh tương tác xã hội của họ. Mỗi người tham gia có thể đoán trước được những người khác sẽ bước vào tình huống như thế nào, họ sẽ mặc trang phục gì và có thể nói và làm gì, cũng như loại hành vi gì sẽ được mong đợi ở họ để được chấp thuận.
Bạn thường cảm thấy khó xử trong các tình huống mới chính xác là vì bạn có thể không ý thức được về các tiêu chuẩn chi phối cách bạn phải hành động. Một số dung sai cho phép đi lệch khỏi tiêu chuẩn cũng là một phần của quy chuẩn — chúng có thể rộng trong một số trường hợp, hẹp trong một số trường hợp khác. Ví dụ, quần soóc và áo phông có thể ít nhiều được chấp nhận cho một buổi lễ tôn giáo; một bộ đồ tắm gần như là chắc chắn sẽ lệch quá xa so với tiêu chuẩn.
Thành viên nhóm thường có thể ước tính xem họ có thể vượt chuẩn bao xa trước khi chịu sức mạnh cưỡng chế của nhóm (dưới hình thức chế giễu, cải tạo và chối bỏ).
Sự tuân thủ (conformity)
Khi bạn chấp nhận một vai trò xã hội hoặc tuân theo một chuẩn mực xã hội, ở một mức độ nào đó, bạn sẽ tuân thủ (conforming) với mong đợi của xã hội. Sự tuân thủ (conformity) là xu hướng mọi người chấp nhận hành vi và ý kiến do các thành viên nhóm khác trình bày. Tại sao bạn tuân thủ? Có những hoàn cảnh nào mà bạn bỏ qua những ràng buộc xã hội và hành động độc lập được hay không? Các nhà tâm lý học xã hội đã nghiên cứu hai loại lực có thể dẫn đến sự tuân thủ:
- Các quá trình ảnh hưởng mang tính thông tin (informational influence) — muốn trở nên đúng đắn và hiểu đúng cách để hành động trong một tình huống nhất định.
- Các quá trình ảnh hưởng mang tính chuẩn mực (normative influence) — muốn được yêu thích, được chấp nhận và được những người khác chấp thuận.
Hãy xem xét các thí nghiệm cổ điển minh họa cho từng loại ảnh hưởng trong bài viết tiếp theo.
Toàn bộ các bài viết theo chuyên đề:
- Vai trò và quy tắc trong Tâm lý học xã hội
- Các chuẩn mực xã hội
- Thí nghiệm về quy tắc xã hội và sự tuân thủ
- Sự tuân thủ trong cuộc sống hàng ngày
- Cách ra quyết định theo nhóm
- Khi nào nên tuân theo bậc thẩm quyền?
Vân Anh biên dịch
Nguồn: Psychology and life, Richard J. Gerrig, 20th Edition, 2013, Pearson Education Inc.
2 thoughts on “Các chuẩn mực xã hội trong Tâm lý học xã hội”