Một lời khuyên từ Giáo sư tâm lý học Adam Grant và Giám đốc điều hành Facebook Sheryl Sandberg

Những nghịch cảnh trong đời như các sự kiện đau thương, bi kịch, bệnh tật, mất mát, vv. Có thể xảy đến với bất kỳ ai. Sau khi biến cố xảy ra, con người có hai kiểu phản ứng tiêu biểu: một là suy sụp với tâm thế nạn nhân và cảm giác bất lực trước cuộc đời; và hai là tim ra ý nghĩa của nghịch cảnh, học được rất nhiều về tiềm năng của bản thân và trưởng thành, trở thành một “con người mới”. Hàng ngàn nhân chứng về những tấm gương trưởng thành trước nghịch cảnh đã được ghi chép trong sách vở. Hiện nay, với sự giúp đỡ của ngành tâm lý học và khoa học nhận thức, các chuyên gia đã tập hợp những phương pháp ta có thể áp dụng để từng bước lấy lại niềm vui sống, vượt qua nỗi đau mất mát và tìm ra ý nghĩa từ chúng. Dưới đây là một số lời khuyên từ Cuốn sách Option B (Phương Án B – Đối Mặt Nghịch Cảnh, Rèn Tính Kiên Cường, Và Tìm Lại Niềm Vui, NXB Trẻ, 2019), do Sheryl Sandberg, giám đốc điều hành của Facebook (nổi tiếng tại Việt Nam với cuốn Lean in (Dấn thân)), cùng chắp bút với giáo sư tâm lý học Adam Grant tại trường Wharton, Đại học Pennsylvania. Chồng của Sheryl đã đột ngột qua đời do tai nạn. Nhờ nội lực bản thân, với sự giúp đỡ của người thân, bạn bè và các nghiên cứu tâm lý về lòng tự trắc ẩn, khả năng phục hồi sau nghịch cảnh, Sheryl và các con đã dần hồi phục, tôi rèn sức bật cá nhân, tìm lại niềm vui sống và giúp đỡ hàng ngàn người khác vượt qua khó khăn.

Khám phá ý nghĩa của nghịch cảnh

Khi con người đối mặt với các sự kiện chấn thương, thì từ rất sớm, nhiều nhà tâm lý đã thấy rằng có hai khả năng: một là trở nên sụp đổ, mắc chứng rối loạn căng thẳng sau chấn thương, hoặc trầm cảm khiến toàn bộ cơ thể suy nhược, hoặc thực sự gặp khó khăn khi quay trở lại cuộc sống thường ngày. Khả năng khác là bật trở lại, trở lại vị trí mà ta đã ở trước đó. Nhưng thông qua nghiên cứu, các nhà tâm lý còn tìm ra khả năng thứ ba: đó là bằng một vài cách nào đó, người ta không chỉ bật trở lại mà còn thể tiến về phía trước và trưởng thành từ những trải nghiệm khó khăn nhất trong cuộc đời họ. Tại Mỹ, sau ngày 11/9, số lượng đơn ứng tuyển chương trình Teach for America (Dạy cho Mỹ) tăng gấp ba lần, và nhiều người nộp đơn cho biết họ muốn phục vụ cộng đồng. Họ nhận ra cuộc sống quý giá đến thế nào và họ muốn làm gì đó để giúp thế hệ tiếp theo. Khi mọi người trải qua khó khăn, họ không chỉ có động lực giúp đỡ người khác nhiều hơn; trong nhiều tình huống, họ còn muốn giúp đỡ người khác theo cách mà họ đã bị tổn thương. Giúp đỡ người khác vượt qua những tổn thương mà ta đã từng đối mặt không chỉ là điều mang lại ý nghĩa cho cuộc đời ta mà còn mang lại ý nghĩa cho nỗi đau ta trải qua nữa. Một trong nhiều câu chuyện khó tin về sự kiên cường mà Adam và Sheryl kể trong cuốn sách là về một người đàn ông tên Joe Casper. Anh là một bác sĩ nên luôn luôn phải đối phó với sự sống và cái chết, nhưng sau đó con trai của anh được chẩn đoán mắc một căn bệnh hiếm gặp gây tử vong và anh biết điều đó. Vậy là anh có một ý tưởng mà anh gọi là “đồng-định mệnh”. Khi ta rất yêu thương một người gần gũi với ta, ta có thể làm điều tốt thay mặt người đó và việc đó trở thành một phần mở rộng của cuộc đời họ, một phần di sản của họ.

Dave Sandberg, chồng Sheryl, là người cho đi rất nhiều.Tại đám tang của anh, Zander Lurray, một người bạn chung của hai vợ chồng, đã hỏi mọi người: “Hãy giơ tay lên nếu Dave Goldberg cho bạn lời khuyên và đã làm điều gì đó thay đổi con đường sự nghiệp của bạn, hoặc “đã thay đổi bạn theo một cách nào đó?” Và, hàng trăm bàn tay đã giơ lên. Điều đó khiến tôi nhận ra rằng tôi không thể khiến Dave quay trở lại, nhưng có thể là có một ý nghĩa nào đó từ bi kịch đó, một vài điều tốt đẹp có thể đến từ nó. Và cuốn sách Phương án B do tôi và Adam viết sẽ trở thành một phần di sản của Dave, nó tôn vinh cuộc đời mà anh đã sống.” Thông qua cuốn sách, Sheryl hy vọng nó có thể giúp đỡ mọi người đứng dậy và phát triển sau khủng hoảng, cũng như mang đến những gợi ý giúp đỡ một người bạn đang trải qua nghịch cảnh.      

Lấy lại niềm vui

“Khoảng bốn tháng sau khi Dave chết, tôi đến một buổi bar mitzvah cùng với những người bạn thời thơ ấu. Một người bạn của tôi, Brooke, đưa tôi lên sàn nhảy và chúng tôi cùng nhảy múa. Và trong một phút đó, tôi thấy thật tuyệt vời, và rồi tôi bật khóc. Lúc đầu tôi không hiểu mình gặp chuyện gì. Tôi nghĩ chắc vì mình nhớ Dave, nhưng tôi đã nhớ anh nhiều tháng nay, điều này khác biệt với cảm giác đó. Rồi tôi nhận ra mình vừa cảm thấy hạnh phúc trong một phút vừa qua, thế là ngay lập tức tôi cảm thấy tội lỗi đến nỗi bất cứ niềm hạnh phúc nào mà tôi cảm nhận được đều vỡ vụn. Tôi kể cho Adam nghe câu chuyện về việc khóc trên sàn nhảy và Adam nói: “Tất nhiên là chị không vui. Đã bốn tháng rồi, chị chưa làm được một điều nào thực sự khiến cho chị hạnh phúc.” Vậy nên, nhiều người trải qua sự đấu tranh với “cảm giác tội lỗi của người còn sống”. 

Khi ta mất đi một ai đó gần gũi với ta, ta thấy mình tự hỏi: “tại sao không phải là tôi? Tại sao tôi không cứu được người đó? Và đây là một phản ứng tự nhiên. Một trong những cách ta đối phó với nó, theo Adam, là lấy lại niềm vui. Đối với nhiều người, đây là lấy lại những điều mà họ yêu thích trước khi mất đi một người thân yêu, hay lấy lại công việc và tự cho phép bản thân mình tận hưởng những niềm hạnh phúc nhỏ này. Bởi vì thực sự, niềm hạnh phúc là số lần xảy ra những trải nghiệm tích cực, chứ không phải cường độ của trải nghiệm tích cực. Ngoài ra, còn có những cách khác, như mỗi đêm trước khi đi ngủ, đặt bút xuống viết lại ba khoảnh khắc ta trải qua niềm vui. Chúng có thể rất nhỏ, nhưng việc ta nhận ra chúng sẽ làm cho cả ngày vui hơn. Và bất cứ ai đã trải qua chấn thương đều biết rằng việc tìm thấy niềm vui là rất quan trọng.                                     

Kiến tạo cộng đồng và xã hội kiên cường

Các biến cố và chấn thương không chỉ gây đau đớn mà còn có nguy cơ khiến ta cảm thấy bị cô lập, do đó việc cởi mở về những khó khăn lớn nhất mà ta phải đối mặt trong cuộc đời cũng thực sự là một thách thức. Tuy nhiên, ta học được rất nhiều điều từ những người khác, và trong những khoảng thời gian khó khăn của ta, việc biết về sự kiên cường của nhiều người khác và những gì họ đã vượt qua sẽ truyền cảm hứng cho ta và cho ta niềm hy vọng. Do đó, vượt qua nghịch cảnh và chia sẻ về nó cũng góp phần nâng cao khả năng phục hồi của cả cộng đồng. Việc thành lập các hệ thống thông tin và chia sẻ rộng rãi là vô cùng hữu ích, do chúng sẽ mang mọi người đến với nhau và tìm thấy những chỉ dẫn cho các loại nghịch cảnh cụ thể mà họ gặp phải trong đời, và tất cả chúng ta sẽ cùng yên tâm vì thấy ai cũng có phương án B – dự phòng cho mọi biến động sắp đến của cuộc sống. Đó là ý nghĩa của nghịch cảnh, cũng như ý nghĩa mà Sheryl Sandberg và Adam Grant hy vọng mang lại cho tất cả mọi người.

Nguồn:

• Adam Grant, Sheryl Sandberg, “Sheryl Sandberg and Adam Grant on Option B: Building Resilience”, Linkedin course, 2018
• Adam Grant, Sheryl Sandberg, Phương Án B – Đối Mặt Nghịch Cảnh, Rèn Tính Kiên Cường, Và Tìm Lại Niềm Vui, NXB Trẻ, 2019
• Robert I. Sutton, The Mum Effect and Filtering in Organizations: The “Shoot The Messenger” Problem, Psychologytoday.com, 2010
• Timothy D. Wilson, Daniel T. Gilbert, Afective forecasting, Advances in Eperimental social psychology, Vol. 35, 2003
• Kristin Neff, Self-Compassion : The Proven Power of Being Kind to Yourself, 2011.

Vân Anh dịch và tổng hợp