Một lời khuyên từ Giáo sư tâm lý học Adam Grant và Giám đốc điều hành Facebook Sheryl Sandberg
Đau buồn, bi kịch, bệnh tật, mất mát, vv. Những điều này không loại trừ một ai. Tuy nhiên, biến cố có thể là bàn đạp khiến con người trưởng thành và học được thêm rất nhiều về bản thân, vậy đâu là những phương pháp giúp ta đối mặt với nghịch cảnh, tìm ra ý nghĩa cuộc sống và chiến đấu để có một ngày mai tốt đẹp hơn? Dưới đây là những lời khuyên của những người đã vượt qua nỗi đau mất mát, tìm ra ý nghĩa của nỗi đau và phát triển, với sự giúp đỡ của khoa học, và tâm lý học. Sheryl Sandberg, giám đốc điều hành của Facebook, nổi tiếng tại Việt Nam với cuốn Lean in (Dấn thân), đã chia sẻ về hành trình phục hồi và vượt qua nỗi đau mất mát của cô khi chồng cô, Dave Goldberg, đột ngột qua đời do tai nạn. Với sự giúp đỡ của bạn thân cô, Adam Grant, giáo sư tâm lý học tại trường Wharton, Đại học Pennsylvania, các nghiên cứu tâm lý về khả năng phục hồi đã được áp dụng nhằm giúp Sheryl hồi phục, tìm lại niềm vui sống và giúp đỡ hàng ngàn người khác vượt qua khó khăn. Dưới đây là mội vài lời khuyên được tổng hợp từ cuốn sách Option B (Phương Án B – Đối Mặt Nghịch Cảnh, Rèn Tính Kiên Cường, Và Tìm Lại Niềm Vui, NXB Trẻ, 2019), được hoài thai từ chương trình nghiên cứu về khả năng phục hồi do Adam Grant và Sheryl Sandberg đồng thực hiện. Chúng có mục đích giúp người đọc vượt qua nghịch cảnh và tôi rèn sức bật cá nhân, nhất là trong thời điểm đầy thử thách như hiện nay.
Sức bật hay Khả năng phục hồi sau mất mát
Một điều đã được khẳng định và chứng minh từ rất nhiều người sống kiên cường là: Ta có thể tìm thấy sức mạnh của bản thân khi đối mặt với khó khăn thực sự.
Khả năng phục hồi là sức mạnh và tốc độ phản ứng của chúng ta với nghịch cảnh.
Theo chia sẻ của Sheryl, “Khi tôi mất Dave, tôi cảm thấy như bị hút vào một khoảng trống, như thể ở đó tôi không thể thở hay suy nghĩ gì, và tôi cố gắng thoát ra khỏi khoảng trống đó để cảm thấy mình có thể thở lại, như thể khả năng mà một ngày nào đó mình lại tìm thấy niềm vui, niềm hạnh phúc, lại thấy ánh nắng mặt trời, là một điều cực kỳ khó khăn. Và tôi nhớ đã hỏi Adam, khả năng phục hồi của tôi là bao nhiêu? Làm sao tôi tìm thấy nó? Con tôi sẽ phục hồi được bao nhiêu phần?” theo Adam Grant, đó là câu hỏi sai. Câu hỏi không phải là ta có bao nhiêu khả năng phục hồi vì không có một số lượng cố định nào cả. Khả năng phục hồi là thứ ta cần xây dựng, và điều ta nên tự hỏi là: làm thế nào xây dựng được khả năng phục hồi? Đó là một bộ kỹ năng mà ta cần làm việc cùng trong suốt cuộc đời mình. Đó là thứ mà ta có thể xây dựng từ lâu trước khi đối mặt bất kỳ kiểu bi kịch hay khó khăn nào trong đời. Vấn đề thực sự xoay quanh việc học tập: học điều gì sẽ giúp ta tìm thấy sức mạnh trong một tình huống khó khăn? Và sau đó có thể áp dụng những kỹ năng đó khi chúng trở nên cần thiết nhất.
Nghịch cảnh mang đến những viễn cảnh thực sự, thúc đầy ta tìm kiếm sự nhận diện và biết ơn cuộc sống, cũng như trân trọng những may mắn mà ta đang có, khi ta nhận ra cuộc đời mình có thể diễn biến tồi tệ hơn. Ta vẫn còn nhiều điều tốt đẹp để thực hiện trong đời.
Với Sheryl, “Một trong những điều thực sự giúp tôi phục hồi nhiều nhất nhưng hoàn toàn phản trực giác với tôi là tôi có thể mất cả ba người: Gồm Dave và 2 đứa con, chứ không chỉ mình anh. Và ngay khi tôi thực sự nói lên được điều đó, tôi gần như có thể thốt lên: Tôi ổn. Cảm ơn Chúa, các con tôi còn sống. Và thậm chí thông qua mất mát này, tôi biết rằng mình còn rất nhiều điều để biết ơn: Sức khỏe của chính tôi, của con tôi, mỗi ngày sinh nhật, mỗi bữa tối, mỗi phút giây. Và, tôi ước gì mình đã học được về điều đó trước đây, bởi khi đó, tôi có thể quay lại và nói với Dave rằng tôi sẽ biết ơn thật nhiều.”
Chấp nhận những cảm xúc của bản thân
Tin tưởng vào bản thân và từ bi với chính mình
Sau khi chồng mất, Sheryl đã nói “xin lỗi” liên tục. Cô cảm thấy có lỗi với con cái, bạn bè, nhân viên vì không thể ngừng khóc. Adam nhấn mạnh với cô “Đừng nói ‘Tôi xin lỗi.’ liên tục vì những điều nhỏ nhặt nhất. Đó không phải là lỗi của chị.” Từ bi với chính mình, đó là hiểu được trong những điều đã xảy ra, có những sai lầm, nhưng không bắt bản thân phản nhận hết lỗi sai về mình, bởi có thể ngay từ đầu chúng không phải là lỗi của ta. Nhà tâm lý Kristin Neff định nghĩa “Từ bi với chính mình là tiếp cận bản thân với lòng tốt và sự thấu hiểu mà ta sẽ thể hiện với một người bạn.”
Theo Adam Grant, một trong những điều mà nhiều người trong chúng ta không lường trước được là khi đối mặt với khó khăn trong một lĩnh vực của cuộc sống, niềm tin của họ trong tất cả các lĩnh vực khác cũng có thể bị ảnh hưởng. Các nhà tâm lý gọi đây là Mất mát thứ cấp. Vì vậy, không chỉ có một mất mát chính, mà sau đó còn có tất cả những hiệu ứng phân tầng khác mà ta chưa thực sự chuẩn bị trước. Sheryl tâm sự: “Tôi đã dành rất nhiều thời gian suy nghĩ về sự tự tin. Tôi đã đấu tranh với nó suốt cả cuộc đời. Sau đó, tôi đã nói chuyện trên TED, tôi đã viết cuốn “Lean In”. Và cố gắng giúp những người phụ nữ khác xây dựng sự tự tin của họ cũng như xây dựng sự tự tin cho chính mình. Nhưng khi Dave ra đi, sự tự tin của tôi sụp đổ qua một đêm.”
Đã có nghiên cứu cho thấy việc viết nhật ký có thể thực sự hữu ích trong quá trình này. Vậy là mỗi tối, trước khi đi ngủ, Sheryl viết ra ba điều trong ngày mà cô đã làm tốt, mặc dù lúc đầu cô không nghĩ ra được điều gì để đưa vào danh sách. “Tôi đã làm gì tốt nhỉ? Tôi đã pha trà. Tôi đã trải qua một cuộc họp mà không khóc, hoặc ít nhất là không khóc nhiều. Đây là những chiến thắng dù nhỏ nhoi. Và điều tôi nhận ra là ngay cả trước khi Dave qua đời, tôi đã đi ngủ mỗi đêm với cơn lo lắng về những gì mình đã làm sai. Bây giờ không chỉ tôi mà rất nhiều bạn bè của tôi đã viết ra ba điều họ làm tốt, và việc đó mang tính chuyển hóa cao độ. Tôi đã không nhận thấy mình đã dành biết bao thời giờ chê trách bản thân vì những điều sai trái, thay vì tập trung vào những điều tốt đẹp.”
Nỗ lực từng bước một
Không có nỗi đau nào mãi mãi
“Tôi đã học được rằng một trong những cách bạn xây dựng khả năng phục hồi là chống lại ý nghĩ rằng nỗi đau sẽ là vĩnh viễn. Bạn phải tin rằng sự thể sẽ không tệ đến thế này mãi mãi. Nhưng bạn thức dậy mỗi sáng với cơn giật mình đó, trời ơi, anh vẫn ra đi. Tôi vẫn đang sống trong cơn ác mộng này. Tôi cảm thấy như nó sẽ không bao giờ kết thúc”.
Khi đối mặt với nghịch cảnh, việc liên tục nghĩ “tôi trầm cảm, tôi lo âu” là cực kỳ phổ biến. Cảm giác đó đơn giản là không thể chịu đựng được, và cứ như thể người đó sẽ cảm thấy như vậy mãi mãi. Đã có nhiều bằng chứng cho thấy hầu hết những dự đoán như vậy đều sai, chúng được gọi là dự báo về tình cảm. Đây là khả năng dự đoán tình trạng cảm xúc trong tương lai của ta. Dan Gilbert là nhà tâm lý đã nghiên cứu về điều này. Dữ liệu ông thu thập được cho thấy là mọi người đánh giá quá cao về mức độ tồi tệ của nỗi khổ họ sẽ gánh chịu trong thời gian sắp tới và về mức độ lâu dài của nó.
Sheryl đã từng viết “Tôi sẽ không bao giờ cảm thấy niềm vui thực sự nữa.” Và Adam đã gọi cho cô và nói, “Sheryl, điều đó không đúng. Và dù chị tin tôi hay không, nếu chị cứ nghĩ mình sẽ không bao giờ cảm thấy niềm vui thực sự nữa, chị sẽ không làm bất cứ điều gì mang lại cho chị niềm vui, và điều đó sẽ trở thành một lời tiên tri tự ứng nghiệm.” Do đó, một phần của việc bước qua ý niệm về sự đau khố vĩnh hằng là cách ta sử dụng những từ ngữ chỉ thời gian: hãy thay từ “luôn luôn” và “không bao giờ” thành “đôi khi” và “gần đây”. Việc thay thế các từ như “luôn luôn” thành “đôi khi” tạo ra sự khác biệt thực sự lớn. Bất cứ ai trải qua tổn thương cũng sẽ biết rằng không phải lúc nào họ cũng cảm thấy tồi tệ như vậy. Không phải câu chuyện nào cũng có một kết thúc có hậu, nhưng vẫn có ánh sáng, có hạnh phúc và có niềm vui. “Và bạn xứng đáng với nó. Bất kể điều gì xảy ra với bạn, bất kể bạn đã trải qua điều gì, sẽ có một khoảnh khắc bạn sẽ cười. Và biết rằng sự giúp đỡ sẽ tạo nên sức mạnh cho bạn đạt được điều đó.”
Con người là sinh vật cảm xúc và sống theo cộng đồng nên những biến cố xảy ra không phải là chuyện của riêng một người và một mình người đó phải gánh chịu. Chấp nhận cảm xúc của bản thân, nỗ lực từng bước một, từ bi với chính mình và tự hỏi những câu hỏi giúp lấy lại khả năng phục hồi, vv. là những lời khuyên thiết thực cho tất cả mọi người khi biến cố xảy đến. Đây là những bước cơ bản trước khi đến với hành trình trưởng thành, phát triển và thăng hoa từ biến cố, như tìm ra ý nghĩa của nó và tìm lại niềm vui sống.
Nguồn:
- Adam Grant, Sheryl Sandberg, “Sheryl Sandberg and Adam Grant on Option B: Building Resilience”, Linkedin course, 2018
- Adam Grant, Sheryl Sandberg, Phương Án B – Đối Mặt Nghịch Cảnh, Rèn Tính Kiên Cường, Và Tìm Lại Niềm Vui, NXB Trẻ, 2019
- Robert I. Sutton, The Mum Effect and Filtering in Organizations: The “Shoot The Messenger” Problem, Psychologytoday.com, 2010
- Timothy D. Wilson, Daniel T. Gilbert, Afective forecasting, Advances in Eperimental social psychology, Vol. 35, 2003
- Kristin Neff, Self-Compassion : The Proven Power of Being Kind to Yourself, 2011.
Vân Anh dịch và tổng hợp