Tổng quan về phương pháp chữa lành bằng diễn xuất (Drama therapy)

Đã bao giờ bạn ước rằng mình là một người khác? Bạn tưởng tượng rằng mình được hoá thân thành một cá nhân toàn diện hơn, hay được thể hiện con người của chính mình trong tâm tưởng? Đã bao giờ bạn tưởng tượng về một viễn cảnh mà bạn có thể kiểm soát bối cảnh xung quanh, trở thành nhân vật chính trong một câu chuyện nào đó?

Đó chắc hẳn sẽ là một biện pháp có thể khiến cho bạn thực sự đào thải được nhiều cảm xúc tiêu cực như lo âu, nóng giận. Hãy đọc hết bài viết dù nó có “hơi dài” một chút nhé!

Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn thông tin về:

  1. Sự hấp dẫn của liệu pháp kịch
  2. Khái niệm của liệu pháp kịch
  3. Ứng dụng
  4. Yêu cầu cho nhà trị liệu
  5. Năm giai đoạn
  6. Các kỹ thuật trị liệu bằng kịch
  7. Lợi ích khi sử dụng

I. SỰ HẤP DẪN CỦA LIỆU PHÁP KỊCH

Liệu pháp trị liệu thông qua diễn kịch về bản chất là một hình thức trị liệu sáng tạo, kết hợp giữa các phương pháp kịch với kĩ thuật trị liệu tâm lý để đưa ra những cách thức mới giúp bạn thể hiện những gì mà bản thân đang nghĩ hoặc cảm thấy nhằm đối phó hiệu quả hơn với các vấn đề về hành vi và cảm xúc.Có một vài lý do khiến hình thức trị liệu này trở nên hấp dẫn chẳng hạn như

  • Bạn có thể kể câu chuyện của mình với khán giả
  • Tình tiết và kết truyện có thể thay đổi theo ý muốn của bạn
  • Bạn được khuyến khích học hỏi thông qua việc thực hành
  • Bạn có thể học cách nhìn nhận sự việc từ một góc độ khác

II. KHÁI NIỆM

Liệu pháp chữa lành bằng kịch được Hiệp hội Quốc gia về Trị liệu Kịch nghệ định nghĩa là “việc sử dụng có chủ đích và có hệ thống các quy trình, sản phẩm và các tổ chức trong lĩnh vực kịch/sân khấu nhằm mục đích đạt được những mục tiêu trị liệu đó là giảm triệu chứng, đảm bảo sự hòa hợp giữa việc biểu lộ cảm xúc và thể chất cũng như bao gồm cả phát triển bản nhân.”

Liệu pháp kịch sử dụng các kỹ thuật: nhập vai, trò chơi kịch, ứng tác, múa rối, diễn với mặt nạ và biểu diễn trên sân khấu, để phục vụ cho việc thay đổi hành vi và phát triển của một cá nhân.

Liệu pháp trị liệu thông qua diễn kịch là một phương tiện trung gian để thân chủ tiếp cận và bày tỏ cảm xúc, từ đó có được cái nhìn sâu sắc, đồng thời thực hành các cách tiếp cận thành công với các tình huống khó khăn.

Đây là một cách tiếp cận tích cực giúp thân chủ dễ dàng kể ra câu chuyện của họ nhằm giải quyết vấn đề, đạt được sự tiến bộ trong biểu lộ cảm xúc, giúp cho nội tâm họ trở nên sâu rộng hơn, hiểu được ý nghĩa của những hình ảnh, và làm tăng khả năng quan sát các vai trò cá nhân, ngoài ra cũng giúp người tham gia tăng tính linh hoạt trong việc chuyển đổi giữa các vai trò.

III. ỨNG DỤNG

Liệu pháp kịch chủ yếu được tiến hành theo nhóm, nhưng có thể được sử dụng trong tư vấn cá nhân, cặp đôi hoặc cả gia đình. Bất kỳ nhóm hay cá nhân nào tham gia trị liệu bằng việc trò chuyện cũng có thể sử dụng liệu pháp kịch. Liệu pháp kịch không tính tới những lời bào chữa và phủ nhận mà chỉ tập trung soi sáng vào bản chất của hành vi mỗi người thể hiện ra trong vở kịch.

Một số khác, ví dụ, khách hàng bị mất chức năng nói hay trẻ nhỏ không thực sự phù hợp với biện pháp trị liệu bằng lời nói lại có thể đạt được hiệu quả tốt với phương pháp trị liệu kịch vì họ có thể bộc bạch cảm xúc và hành động thay vì sử dụng ngôn .Liệu pháp kịch áp dụng các kỹ thuật từ sân khấu vào quá trình chữa lành bằng tâm lý trị liệu. Trọng tâm của liệu pháp kịch là giúp các cá nhân phát triển và chữa lành bằng cách đảm nhận và thực hành các vai trò mới. Trong khi phần lớn liệu pháp kịch nhằm mục đích trợ giúp cho những người đang điều trị các chứng bệnh thì các nhà trị liệu kịch cũng đã mở rộng ứng dụng của họ ra ngoài bối cảnh lâm sàng, để làm phong phú thêm cuộc sống của những nhóm người có nguy cơ, phòng ngừa các vấn đề và tăng cường sức khỏe của cả những người thậm chí đang khỏe mạnh.

Trị liệu thông qua kịch nghệ đòi hỏi chuyên gia thực hiện phải có kiến thức và kinh nghiệm vững chắc về tâm lý cũng như hiểu biết về sân khấu. Liệu pháp kịch sử dụng: các quá trình diễn kịch (trò chơi, ứng tác, kể chuyện, đóng vai) và các sản phẩm của kịch (con rối, mặt nạ) để giúp mọi người hiểu rõ hơn những suy nghĩ và cảm xúc hoặc để cải thiện hành vi của mình.

IV. YÊU CẦU CHO NHÀ TRỊ LIỆU

Nhà trị liệu kịch có thể được đào tạo trong bốn lĩnh vực:

i) Kịch/nhà hát. (drama/therapy)

ii) Tâm lý học tổng quát và tâm lý học dị thường. (general and abnormal psychology)

iii) Trị liệu tâm lí. (psychotherapy)

iv) Liệu pháp trị liệu bằng kịch. (drama therapy)Vai trò của nhà trị liệu kịch là tạo điều kiện cho trải nghiệm của thân chủ cùng với đảm bảo an toàn về mặt tinh thần và thể chất trong khi thân chủ tiếp nhận những lợi ích từ quá trình đóng kịch. Tùy thuộc vào mục tiêu và nhu cầu của thân chủ, nhà trị liệu kịch chọn một phương pháp có thể kết hợp giữa sự hiểu biết, giải phóng cảm xúc và học cách cư xử mới cho thân chủ.

Nhà trị liệu sẽ không trình bày hay giải thích về công việc được thực hiện trong buổi trị liệu cho khán giả.

Một số kỹ thuật nhất định như trò chơi chính kịch, đóng vai, v.v. liên quan đến tác phẩm hư cấu. Thân chủ sẽ giả vờ trở thành một nhân vật khác với anh ta hoặc cô ta. Điều này có thể mở rộng những vai trò khác mà họ đang đảm nhận trong cuộc sống.

Các kỹ thuật kết hợp khác, chẳng hạn như Tâm kịch (Psychodrama – một phương pháp tâm bệnh học, trong đó các thân chủ sử dụng các kịch bản tự sinh, trò chơi nhập vai và tự trình diễn để khảo xét và nhận hiểu đời sống nội tâm của mình), Mô hình xoắn động (Spiral Dynamic), Nhà hát PlayBack (PlayBack Theater), Nhà hát của những người bị áp bức (Theatre of the Oppressed), cho phép thân chủ khám phá cuộc sống của họ một cách trực tiếp. Họ cần có sức mạnh bản ngã tốt để có thể thực hiện loại công việc phi hư cấu này vì nó đòi hỏi một cái nhìn trung thực và sự tìm tòi về bản thân.

V. NĂM GIAI ĐOẠN

Renee Emunah (1994) đã xác định năm giai đoạn mà hầu hết các nhóm trị liệu kịch đều phát triển theo:

1) Giai đoạn đầu tiên là Dramatic Play (Bắt đầu vở kịch), trong đó người tham gia nhóm làm quen với nhau và nhà trị liệu, thông qua việc diễn xuất cùng nhau phát triển lòng tin, sự gắn kết nhóm và các kỹ năng quan hệ cơ bản.

2) Giai đoạn thứ hai là Giai đoạn làm việc theo từng phân cảnh (Scene Work Stage), xảy ra khi mà họ tiếp tục tận hưởng việc diễn xuất. Trọng tâm vẫn là phát triển các kỹ năng mà họ sẽ cần khi tiếp tục điều trị.

3) Giai đoạn ba là Tập trung vào việc nhập vai (Focus on Roleplay), khám phá các vấn đề thông qua các phương tiện hư cấu. Nội dung có thể là một nhóm diễn ra xung đột gia đình chung chung hoặc một nhân vật quen thuộc trong câu chuyện cổ tích hoặc truyền thuyết trải qua khủng hoảng hoặc thử thách được các thành viên trong nhóm chia sẻ. Khi nhóm đã sẵn sàng, họ có thể chuyển sang giai đoạn tiếp theo.

4) Giai đoạn thứ tư là Giai đoạn đỉnh điểm (Culminating Enactments), nơi các vấn đề cá nhân được giải quyết trực tiếp thông qua trình diễn tâm kịch (psychodrama) hoặc tự truyện (autobiographical).

5) Giai đoạn cuối cùng là Nghi thức kịch (Dramatic Ritual), thường liên quan đến việc kết thúc công việc của nhóm. Đây có thể là việc chia sẻ buổi biểu diễn công cộng đã được nhóm tạo ra hoặc chia sẻ một nghi thức riêng tư trong nhóm.

VI. CÁC KỸ THUẬT TRỊ LIỆU BẰNG KỊCH

CÁC KỸ THUẬT TRỊ LIỆU CÓ SỰ KHÁC NHAU GIỮA NHỮNG CHUYÊN GIA KHÁC NHAU, NHƯNG NHÌN CHUNG VẪN CÓ MỘT SỐ KĨ THUẬT NHƯ SAU:

1) Sử dụng ẩn dụ (Use of Metaphor): Kỹ thuật thứ nhất là sử dụng ẩn dụ thông qua hành động. Các hành vi, vấn đề và cảm xúc có thể được biểu thị bằng ẩn dụ, hoặc hiểu theo biểu tượng. Một cảm xúc có thể được biểu thị bằng một hình ảnh ẩn dụ: sự tức giận được thể hiện như một ngọn núi lửa, một quả bom phát nổ hoặc một ngọn lửa âm ỉ. Những hình ảnh này có thể được kịch hóa để cho phép thân chủ hiểu sâu hơn về các phẩm chất của cảm xúc và cách nó hoạt động tích cực hoặc tiêu cực trong cuộc sống của họ.

2) Kỹ thuật ngưng kết (Concrete embodiment): Kỹ thuật này cho phép những gì thân chủ đã ngưng kết được cụ thể hoá thông qua cơ thể của họ. Phương án cho phép khách hàng “trải nghiệm” hoặc “trải nghiệm lại” để học hỏi, thực hành hành vi mới hoặc thử nghiệm cách thay đổi hành vi cũ. (Đóng một vai trò hoàn toàn khác với chính mình thường cảm thấy thoải mái hơn là trực tiếp đóng vai chính mình.)

3) Phép chiếu theo kịch tính (Dramatic Projection): Kỹ thuật này hơi giống như Kỹ thuật ngưng kết (Concrete embodiment) và kỹ thuật sử dụng ẩn dụ. Kỹ thuật này lấy một ý tưởng hoặc một cảm xúc bên trong thân chủ và phóng chiếu nó ra bên ngoài, để thể hiện hoặc diễn xuất nó trong buổi trị liệu.

4) Khó khăn của khách hàng khi yêu cầu sự giúp đỡ (một vấn đề bên trong) có thể được dàn dựng trong một cảnh với các thành viên khác trong nhóm, với con rối hoặc mặt nạ, từ đó, vấn đề bên trong trở thành một vấn đề có thể được nhìn thấy, khám phá và chia sẻ với nhà trị liệu và nhóm trị liệu.

5) Tạo không gian chuyển tiếp (Creation of transitional space): Việc tạo ra không gian chuyển tiếp là một phần quan trọng trong nhiều môi trường trị liệu và học tập, đồng thời rất cần thiết trong liệu pháp trị liệu bằng kịch. Không gian chuyển tiếp là thế giới tưởng tượng được tạo ra khi chúng ta cùng diễn xuất hoặc tưởng tượng trong một tình huống an toàn, tin cậy.

6) Một không gian vượt thời gian (Timeless Space) là nơi mà bất cứ thứ gì chúng ta tưởng tượng đều có thể tồn tại. Nó được tạo ra bởi nhà trị liệu và khách hàng khi họ trị liệu và thân chủ tin rằng bất cứ điều gì có thể xảy ra.

7) Kết hợp các loại hình nghệ thuật khác (Incorporating other Arts): Liệu pháp kịch giống như một ngã tư, nơi tất cả các nghệ thuật đến với nhau và được phép hoạt động cùng nhau. Các nhà trị liệu kịch sử dụng âm nhạc, vũ đạo, thơ, văn, vẽ tranh, điêu khắc, làm mặt nạ, múa rối và các loại nghệ thuật khác kết hợp các hoạt động trị liệu kịch. Các nhà trị liệu kịch được yêu cầu phải được đào tạo về các liệu pháp nghệ thuật sáng tạo khác (loại hình được sử dụng).

VII. ĐỐI TƯỢNG

LIỆU PHÁP KỊCH ĐÃ ĐƯỢC PHÁT HIỆN CÓ HIỆU QUẢ TRONG DÂN SỐ NÓI CHUNG CŨNG NHƯ NHỮNG NGƯỜI SAU:

  • Những người hậu chấn thương/lạm dụng
  • Dậy thì
  • Người khuyết tật, chậm phát triển
  • Các trường hợp rối loạn chức năng trong gia đình
  • Người vô gia cư
  • Người cao tuổi
  • Những người mắc bệnh AIDS
  • Những người có vấn đề về hành vi
  • Những người đang phục hồi sau cơn nghiện
  • Tù nhân

VIII. LỢI ÍCH

LIỆU PHÁP KỊCH CÓ RẤT NHIỀU LỢI ÍCH, BAO GỒM CẢ VIỆC GIÚP MỌI NGƯỜI:

  • Cảm thấy bớt bị cô lập
  • Học cách giải quyết vấn đề
  • Thể hiện cảm giác của họ
  • Quan hệ tốt hơn với những người khác
  • Hiểu bản thân và quá khứ của họ rõ ràng hơn
  • Nâng cao lòng tự trọng và giá trị bản thân
  • Phát triển các kỹ năng ứng xử tốt hơn ở nhà, trường học, nơi làm việc
  • Mở rộng phạm vi thể hiện cảm xúc
  • Sử dụng óc sáng tạo, trí tưởng tượng, thực hành phản ứng với các tình huống khó khăn
  • Thúc đẩy quá trình quyết các vấn đề
  • Thoát khỏi áp lực cuộc sống
  • Tương tác với những người khác trong một môi trường an toàn, thoải mái

Trình bày: Quỳnh Nhi

Nguồn tham khảo:

https://www.verywellmind.com/what-is-drama-therapy-2610360

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Nguồn: Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ

Vân Anh Nguyễn

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Lên đầu trang