Trong nhóm các trẻ nhiều nguy cơ, hầu hết trẻ phải sống trong cảnh nghèo đói, bị lạm dụng hoặc có khiếm khuyết trong khả năng học tập, cảm xúc hoặc thể chất. Các nhà tâm lý học giáo dục có mong muốn giúp chúng thành công trong cuộc sống tương lai, dù cho chúng có gặp nhiều khó khăn trong giai đoạn đầu đời này. Một bài học rất quan trọng đã được đúc kết: Cảm giác mạnh được tạo ra chứ không phải do bẩm sinh. Trẻ em cần tuổi thơ an toàn, yêu thương và có cấu trúc, nhưng chúng cũng cần quyền tự chủ, năng lực và quyền tự quyết để phát triển.
Sau khi trải qua hàng đống nghiên cứu về những đặc điểm có liên quan nhiều nhất đến việc tối ưu hóa khả năng phát triển của trẻ, một nhà tâm lý học giáo dục, Michel Borba, đã xác định được bảy kỹ năng mà trẻ em cần để tăng cường sự dẻo dai về tinh thần, khả năng phục hồi, năng lực xã hội, nhận thức bản thân và sức mạnh đạo đức – và chúng là những điểm khiến những trẻ xuất phát điểm khó khăn trở nên thành công vượt trội:
1. Sự tự tin
Hầu hết các bậc cha mẹ đều đánh đồng lòng tự tôn với sự tự tin. Họ nói với con mình rằng “Con thật đặc biệt” hoặc “Con có thể là bất cứ thứ gì con muốn.”
Nhưng có rất ít bằng chứng cho thấy việc nâng cao lòng tự tôn sẽ làm tăng thành công trong học tập hoặc thậm chí là hạnh phúc đích thực. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những đứa trẻ coi điểm số của mình là do nỗ lực và điểm mạnh của bản thân sẽ thành công hơn những đứa trẻ tin rằng chúng không kiểm soát được kết quả học tập.
Sự tự tin thực sự là kết quả của việc làm tốt, đối mặt với những trở ngại, tạo ra giải pháp và tự mình khắc phục. Việc khắc phục vấn đề của con bạn hoặc làm nhiệm vụ của chúng thay chúng sẽ chỉ khiến chúng nghĩ: “Cha mẹ và những người khác không tin rằng tôi có thể làm được.” Những đứa trẻ có lòng tự tin biết rằng chúng có thể thất bại nhưng cũng có thể phục hồi.
2. Sự đồng cảm
Sức mạnh nhân cách này có ba dạng riêng biệt:
- sự đồng cảm về tình cảm, khi chúng ta chia sẻ cảm xúc của người khác và cảm nhận được cảm xúc của họ;
- sự đồng cảm trong hành vi, khi mối quan tâm mang tính đồng cảm thúc đẩy ta hành động với lòng trắc ẩn; và
- sự đồng cảm về mặt nhận thức, khi chúng ta hiểu được suy nghĩ của người khác hoặc ở vào vị trí của họ.
Trẻ em cần một vốn từ vựng về cảm xúc để phát triển sự đồng cảm. Dưới đây là những cách cha mẹ có thể dạy con điều đó:
- Gắn nhãn cảm xúc: Chủ ý gọi tên cảm xúc theo ngữ cảnh để giúp chúng xây dựng vốn từ vựng về cảm xúc: “Con đang vui!” “Con có vẻ buồn bực.”
- Đặt câu hỏi: “Con cảm thấy thế nào?” “Con có vẻ sợ hãi. Ba/mẹ nói đúng chứ?” Giúp con bạn nhận ra rằng mọi cảm giác đều bình thường. Cách ta chọn để thể hiện chúng mới là thứ có thể khiến ta gặp rắc rối.
- Chia sẻ cảm xúc: Trẻ em cần có cơ hội để bày tỏ cảm xúc của mình một cách an toàn. Hãy tạo ra không gian đó bằng cách chia sẻ cảm xúc của chính bạn: “Ba/mẹ không ngủ nhiều nên hay cáu gắt”. “Ba/mẹ thất vọng với cuốn sách này.”
- Để ý người khác: Chỉ ra khuôn mặt và ngôn ngữ cơ thể của mọi người ở thư viện hoặc công viên: “Con nghĩ người đàn ông đó cảm thấy thế nào?” “Con đã bao giờ cảm thấy như thế chưa?”
3. Sự tự chủ
Khả năng kiểm soát sự chú ý, cảm xúc, suy nghĩ, hành động và mong muốn của bạn là một trong những điểm mạnh có tương quan cao nhất đối với sự thành công – và là một bí mật đáng ngạc nhiên chưa được khai thác để giúp trẻ hồi phục và phát triển.
Một cách để dạy tính tự chủ là đưa ra các tín hiệu. Một số trẻ gặp khó khăn trong việc thay đổi trọng tâm chú ý giữa các hoạt động. Đó là lý do tại sao giáo viên sử dụng “tín hiệu chú ý” như rung chuông hoặc các tín hiệu bằng lời nói: “Đặt bút chì xuống, hướng mắt lên.”
Hãy phát triển một tín hiệu, thực hành cùng nhau và sau đó mong đợi sự chú ý! Một số ví dụ: “Ba/mẹ cần sự chú ý của con trong một phút.” “Sẵn sàng nghe chưa?”
Một kỹ thuật khác là sử dụng các khoảng dừng trong khi căng thẳng. Việc sống chậm lại cho chúng thời gian để suy nghĩ. Dạy “lời nhắc tạm dừng” mà con bạn có thể sử dụng để nhắc chúng dừng lại và suy nghĩ trước khi hành động:
- “Nếu con đang tức giận, hãy đếm đến 10 trước khi con trả lời.”
- “Khi nghi ngờ: Dừng lại, suy nghĩ, dịu xuống.”
- ″Đừng nói bất cứ điều gì con không muốn người ta nói về con.”
4. Lòng chính trực
Sự chính trực là một tập hợp các niềm tin, năng lực, thái độ và kỹ năng đã học được nhằm tạo ra một la bàn đạo đức mà trẻ em có thể sử dụng để giúp chúng biết điều gì là đúng, và thực hiện chúng.
Việc trình bày những kỳ vọng của chính ta đã là một phần rất quan trọng. Nhưng điều quan trọng không kém là cho trẻ không gian để phát triển bản sắc đạo đức của riêng chúng bên cạnh của ta, và tách biệt chúng khỏi của chính ta.
Nó cũng giúp thừa nhận và khen ngợi hành vi đạo đức khi con bạn thể hiện nó để chúng nhận ra rằng bạn coi trọng hành vi đó. Kêu gọi sự chính trực, sau đó mô tả hành động để con bạn biết chúng đã làm gì để được công nhận.
Sử dụng từ “bởi vì” làm cho lời khen ngợi của bạn trở nên cụ thể hơn: ”Điều này cho thấy sự chính trực bởi vì con đã từ chối lan truyền lời đồn đó.” “Con đã thể hiện sự chính trực vì con đã giữ lời hứa đi với bạn mình, mặc dù con phải từ bỏ một sự kiện vui thú khác!”
5. Tính ham hiểu biết
Tính ham hiểu biết là sự công nhận, theo đuổi và mong muốn khám phá những sự kiện mới lạ, đầy thử thách và không chắc chắn.
Để giúp trẻ hình thành tính ham hiểu biết, tôi thích sử dụng đồ chơi, dụng cụ tiện ích và trò chơi có kết thúc mở. Bạn chỉ cần cho trẻ sơn, sợi và que kem để tạo ra các công trình, hoặc đưa ra những chiếc kẹp giấy, bàn chải, que cọ ống hút mềm để trang trí, vv. và thử thách con bạn xem chúng có thể sử dụng chúng cho bao nhiêu cách khác thường nữa.
Một phương pháp khác là mô hình hóa tính ham học hỏi. Thay vì nói ”Làm thế không hiệu quả đâu”, hãy thử “Hãy xem điều gì sẽ xảy ra!” Thay vì đưa ra câu trả lời, hãy hỏi: “Con nghĩ gì?” “Làm sao con biết?” “Làm sao để con tìm ra?”
Cuối cùng, khi bạn đọc một cuốn sách, xem một bộ phim hoặc đi ngang qua mặt một ai đó, hãy sử dụng những câu hỏi “Cha/mẹ tự hỏi”: “Cha/mẹ tự hỏi cô ấy đang đi đâu.” “Cha/mẹ tự hỏi tại sao họ lại làm như vậy.” “Cha/mẹ tự hỏi điều gì xảy ra tiếp theo.”
6. Tính kiên trì
Tính kiên trì giúp trẻ tiếp tục khi mọi thứ khác đang khiến ta dễ dàng từ bỏ.
Các sai lầm có thể khiến trẻ chệch hướng đi đến cuối cùng và thành công. Vì vậy, đừng để con bạn biến những vấn đề của chúng thành thảm họa. Thay vào đó, hãy giúp chúng khắc phục và xác định những vấp ngã của chúng.
Một số trẻ bỏ cuộc vì chúng cảm thấy quá tải với “tất cả các vấn đề” hoặc “tất cả các bài tập của chúng.” Việc chia các nhiệm vụ thành các phần nhỏ hơn sẽ giúp đỡ những trẻ gặp khó khăn trong việc tập trung hoặc trong việc bắt đầu làm gì đó.
Ví dụ, bạn có thể dạy con “chia nhỏ” bằng cách che tất cả các bài toán phải làm bằng một tờ giấy, ngoại trừ hàng trên cùng. Hạ tờ giấy đã phủ xuống hàng tiếp theo và tiếp theo khi mỗi hàng được hoàn thành.
Những đứa trẻ lớn hơn có thể viết mỗi bài tập vào một tờ giấy dính, theo thứ tự độ khó và làm một việc tại một thời điểm. Khuyến khích chúng làm thứ khó nhất trước để chúng không căng thẳng về nó cả đêm. Sự tự tin và tính kiên trì được xây dựng khi trẻ có thể một mình hoàn thành các phần việc lớn hơn.
7. Lạc quan
Những đứa trẻ lạc quan coi những thách thức và trở ngại là tạm thời và có thể vượt qua được, vì vậy chúng có nhiều khả năng thành công hơn. Nhưng có một quan điểm hoàn toàn trái ngược: chủ nghĩa bi quan. Những đứa trẻ bi quan coi những thử thách là vĩnh viễn, giống như những khối xi măng không thể di chuyển, và vì vậy chúng có nhiều khả năng bỏ cuộc.
Việc dạy trẻ lạc quan bắt đầu từ chúng ta. Trẻ em coi lời nói của ta như tiếng nói bên trong của chúng, vì vậy trong vài ngày tới, hãy điều chỉnh các thông điệp điển hình nhất của bạn và đánh giá triển vọng mà bạn đang mang đến cho con mình.
Bạn sẽ nói rằng bạn nhìn chung bi quan hay lạc quan hơn? Bạn thường mô tả mọi thứ là tích cực hay tiêu cực; cốc nước đầy hay vơi một nửa; tốt hay xấu; lăng kính màu hoa hồng hay xanh lam? Bạn bè và gia đình của bạn có nói như vậy về bạn không?
Nếu bạn thấy bản thân đang nghiêng sang nhóm “vơi một nửa”, hãy nhớ rằng sự thay đổi bắt đầu bằng cách nhìn vào gương. Nếu bạn thấy bi quan, hãy viết về lý do tại sao trở nên lạc quan hơn sẽ hữu ích.
Việc thay đổi là khó, nhưng điều quan trọng là bạn phải là tấm gương cho những gì bạn muốn con mình học hỏi.
Michele Borba, EdD, là một nhà tâm lý học giáo dục, chuyên gia nuôi dạy con cái và là tác giả của “Thrivers: Những lý do đáng ngạc nhiên tại sao một số trẻ em chật vật trong khi những trẻ khác tỏa sáng” (Thrivers: The Surprising Reasons Why Some Kids Struggle and Others Shine) và “UnSelfie: Tại sao vẫn có trẻ đồng cảm thành công trong thế giới “tất cả là về tôi” (UnSelfie: Why Empathetic Kids Succeed in Our All-About Me World.)
Nguồn: https://www.cnbc.com/2022/04/16/these-skills-separate-successful-kids-from-those-who-struggle-says-psychologist-parenting-expert.html#Echobox=1651461370
Vân Anh dịch, biên tập và trình bày
