Khi được hỏi “bạn có sáng tạo không”, hầu hết mọi người sẽ đỏ mặt và nói rằng họ thiếu khả năng nghệ thuật. Điều này là do ta nghĩ rằng sự sáng tạo là một món quà dành riêng cho những người may mắn, thường là các nghệ sĩ, những người mà ta cho rằng sinh ra đã sáng tác các bản sonata hoặc đạo diễn phim. Nhưng sự thật là tất cả con người đều có tính sáng tạo cao và sự sáng tạo đó có nhiều hình thức, từ việc phát triển một sản phẩm mới đến việc tìm ra một hệ thống phân loại giấy tại văn phòng.
Vậy tại sao nhiều người nghĩ rằng mình chỉ làm việc cực nhọc nhưng không sáng tạo? Một phần của vấn đề này là do chúng ta không được dạy để trở nên sáng tạo. Cho dù ở trường học hay trong các công việc văn phòng truyền thống, ta luôn sẵn sàng giải quyết các nhiệm vụ và tuân theo mệnh lệnh, áp dụng các hệ thống và tìm hiểu nội dung mà không cần suy nghĩ. Không có gì đáng ngạc nhiên khi hầu hết mọi người cảm thấy không thể sáng tạo sau nhiều năm bị gò bó. Nhưng không bao giờ là quá muộn để thay đổi.
Chúng ta đang ở trong thời đại của sự thay đổi mang tính cách mạng và để có thể thích nghi, sự sáng tạo là vô cùng cần thiết.
Trong vòng chưa đầy một đời người, thế giới đã thay đổi rất nhiều. Ngày nay, khi bạn nhìn vào iPhone của mình, bạn có trong lòng bàn tay nhiều sức mạnh tính toán hơn so với trên toàn hành tinh vào năm 1940.
Và tốc độ phát triển chỉ tăng lên. Nhiều đến mức tốc độ phát triển công nghệ ngày nay thực sự phi thường.
Nếu chúng ta nhìn 3000 năm qua như 12 giờ qua, thì mỗi phút sẽ bằng 50 năm. Vì vậy, chỉ ba phút trước, ta đã thay thế phương tiện vận chuyển cổ xưa là thuyền buồm và xe ngựa.
Hai phút rưỡi trước, những chiếc ô tô đầu tiên xuất hiện và 30 giây sau, chiếc máy bay chạy bằng năng lượng đầu tiên cất cánh. Năm mươi giây trước là cuộc đổ bộ lên mặt trăng năm 1969, và chỉ một giây trước, vào năm 2010, tàu vũ trụ không người lái đầu tiên có thể tự hạ cánh đã được phóng.
Nếu chúng ta chú ý đến giao tiếp, chúng ta sẽ thấy thậm chí còn nhanh hơn vài giây trước là cuộc đổ bộ lên mặt trăng năm 1969 và chỉ một giây trước, vào năm 2010, tàu vũ trụ không người lái đầu tiên có thể tự hạ cánh đã được phóng.
Nếu chú ý đến giao tiếp, ta sẽ thấy sự tiến bộ thậm chí còn nhanh hơn.
Trong khi máy tính cá nhân đầu tiên được phát minh cách đây 41 giây, internet mới bắt đầu hoạt động cách đây 25 giây và tin nhắn SMS đến chỉ 3 giây sau đó.
Rõ ràng, công nghệ ngày nay đã đi một chặng đường dài chỉ trong một thời gian ngắn và thậm chí một chiếc đồng hồ kỹ thuật số hiện đại thông thường cũng có nhiều năng lượng và bộ nhớ hơn so với tàu Apollo Moonlander năm 1969 của NASA.
Vì công nghệ ngày nay phát triển rất nhanh nên lợi thế cạnh tranh sẽ thực sự thuộc về ai có ý tưởng sáng tạo tốt nhất. Điều này làm cho sự sáng tạo trở thành một kỹ năng cần thiết cho bất kỳ nhà lãnh đạo doanh nghiệp tương lai nào.
Tương tự như vậy, khi các doanh nghiệp và xu hướng tiếp tục phát triển nhanh chóng, việc có một công việc trong suốt cả sự nghiệp sẽ trở thành dĩ vãng. Đó sẽ là những người có tài năng linh hoạt và dễ thích nghi, những người sẽ phát triển trong thị trường việc làm của ngày mai.
“Những giáo điều của quá khứ êm đềm không thích hợp với giông bão
hiện nay… Vì những vấn đề của ta là mới, nên ta phải suy nghĩ và hành động theo cách mới.”
– Abraham Lincoln, 1862
Hệ thống giáo dục công hiện nay là di tích của cuộc cách mạng công nghiệp.
Thật dễ dàng để cho rằng hệ thống giáo dục ngày nay đã luôn tồn tại. Nhưng trên thực tế, ý tưởng đằng sau một nền giáo dục phổ thông bắt buộc chỉ mới xuất hiện với chúng ta từ giữa thế kỷ 19. Trước đó, bất kỳ hình thức giáo dục chính quy nào cũng là đặc quyền của một số ít người được chọn.
Hệ thống giáo dục công lập được phát triển vào khoảng năm 1860 như một cách để tạo ra công nhân cho cuộc cách mạng công nghiệp.
Tất nhiên là càng nhiều người được giáo dục càng tốt, nhưng chúng ta vẫn có thể thấy các lớp học lớn của các trường công lập phản ánh các nguyên tắc của sản xuất công nghiệp như thế nào.
Ưu điểm của cách tiếp cận dây chuyền lắp ráp này đối với trường học là nó cho phép các quốc gia chuẩn bị cho những người lao động tương lai làm việc trong sản xuất, kỹ thuật và sản xuất nhanh một cách hiệu quả. Các sinh viên phải tuân thủ nghiêm ngặt, có tổ chức và tuân theo các bài kiểm tra tiêu chuẩn.
Cho dù một số học sinh xuất sắc hoặc thể hiện sự quan tâm đến một số môn học nhất định; nhưng vấn đề là ai ai cũng đều phải tham gia các khóa học giống nhau, sử dụng cùng một tài liệu cũ và được xếp loại theo cùng một thang điểm và từ đó đến nay không có nhiều thay đổi.
Giống như công nhân tại một nhà máy, học sinh trong các trường học hiện đại vẫn phải phản ứng với tiếng chuông và báo thức cho họ biết khi nào đã đến giờ nghỉ giải lao hoặc ăn trưa.
Ngay cả sự phát triển của giáo dục, từ lớp một lên lớp hai, v.v., cũng khá giống với các nguyên tắc tuyến tính của sản xuất. Và giáo viên cũng giống như những người giám sát dây chuyền lắp ráp, được chia thành các chuyên ngành để đảm bảo thực hiện một số nhiệm vụ nhất định khi học sinh đi xuống dây chuyền lắp ráp, đi từ phòng này sang phòng khác.
Mỗi giai đoạn của hệ thống được xây dựng một cách hợp lý dựa trên giai đoạn cuối cùng và học sinh được coi là thành công miễn là họ tiến bộ bình thường trong quy trình sản xuất này.
Nhưng hệ thống này không còn phản ánh thế giới kinh doanh hiện đại nữa. Chúng ta đã vượt ra ngoài dây chuyền lắp ráp và hệ thống giáo dục của chúng ta cũng vậy.
Hệ thống giáo dục ngày nay bỏ bê sự sáng tạo và không đáp ứng được nhu cầu của các nhà lãnh đạo doanh nghiệp trong tương lai.
Trong 30 năm qua, số lượng sinh viên tốt nghiệp đại học tham gia vào thị trường việc làm đã tăng hơn gấp đôi. Nhưng điều đó không có nghĩa là họ đã chuẩn bị tốt cho nhu cầu của thị trường việc làm hiện đại. Điều mà các chương trình giảng dạy hiện nay đặc biệt thiếu là việc nhấn mạnh vào nghệ thuật và sự sáng tạo.
Đây là trường hợp đặc biệt ở các trường trung học, nơi có xu hướng tập trung vào các môn học được đưa vào các bài kiểm tra tiêu chuẩn hóa – thước đo được sử dụng để xác định hiệu quả hoạt động của bất kỳ trường nào.
Do đó, chương trình giảng dạy ở trường trung học nhấn mạnh đến toán học, ngôn ngữ và khoa học trước hết. Khoa học nhân văn thường đứng thứ hai, bao gồm lịch sử, địa lý và nghiên cứu xã hội. Nghệ thuật nhận được ít sự chú ý nhất.
Khi chính quyền Bush thông qua Đạo luật “Không đứa trẻ nào bị bỏ lại phía sau” vào năm 2001, mục tiêu là nâng cao tiêu chuẩn học tập bằng cách tăng số lượng dự bị đại học và khiến giáo viên chịu trách nhiệm về kết quả học tập của học sinh.

Nhưng điều này lại được thực hiện bằng cách tập trung vào các bài kiểm tra tiêu chuẩn hóa, vốn chỉ liên quan đến Toán và tiếng Anh. Nó cũng liên kết số tiền tài trợ mà các trường sẽ nhận được với độ cao của điểm kiểm tra. Đương nhiên, điều này gây áp lực lên các trường nên họ chỉ quan tâm đến các môn học được kiểm tra, và rồi lại biến nghệ thuật và các môn học sáng tạo thành một thứ không đáng để tâm. Nó cũng làm mất luôn số tiền tài trợ mà nghệ thuật mà các trường học được nhận, mặc dù đây là những môn học giúp phát triển ý thức thể hiện bản thân và sự sáng tạo của một người.
Và đối với những người hy vọng có một sự nghiệp thành công trong tương lai, khả năng thể hiện bản thân và sự sáng tạo là những kỹ năng quan trọng.
Trong một nghiên cứu năm 2010 do các nhà nghiên cứu tại IBM thực hiện, các nhà lãnh đạo doanh nghiệp và khu vực tư nhân hàng đầu thế giới được yêu cầu nêu tên phẩm chất lãnh đạo quan trọng nhất và tất cả họ đều có cùng một câu trả lời: sự sáng tạo.
Mỗi người đều tin rằng đặc điểm này sẽ giúp tổ chức của họ thành công trong một thứ tương lai không thể đoán trước.
Trí tưởng tượng là một khía cạnh gắn liền với bản chất con người, và sự sáng tạo là trí tưởng tượng được áp dụng vào thực tế.
Điều gì thực sự khiến con người khác biệt với động vật? Không phải ở việc chúng ta đi bằng hai chân hay sử dụng công cụ – có rất nhiều loài động vật khác cũng có những đặc điểm này. Điều thực sự khiến ta khác biệt và xác định bản chất con người là phạm vi tưởng tượng vô song của ta.
Trí tưởng tượng là thứ cho phép ta nhìn xa hơn thời điểm hiện tại và môi trường trước mắt mình. Ta sử dụng nó để xem xét những điều mà ta chưa trải nghiệm, để xem lại và phân tích quá khứ, để nâng cao hiểu biết của mình về hiện tại bằng cách nhìn qua con mắt của người khác và giúp định hình tương lai bằng cách dự đoán các kết quả khác nhau có thể xảy ra. Trí tưởng tượng cũng là nguồn gốc của sức mạnh sáng tạo không giới hạn của ta. Bạn có thể hiểu về sự sáng tạo khi đưa trí tưởng tượng tiến thêm một bước và đưa nó vào hoạt động. Nói cách khác, sáng tạo là áp dụng trí tưởng tượng. Khi bạn đang sáng tạo, bạn sẽ nghĩ ra những ý tưởng ban đầu có giá trị và làm điều gì đó với những ý tưởng đó. Nó cũng không nhất thiết phải chỉ phục vụ cho nghệ thuật. Nó có thể là toán học, kỹ thuật, viết lách hoặc kinh doanh.
Sự sáng tạo có thể sử dụng phương tiện vật chất như gỗ, vải hoặc thực phẩm; hoặc một phương tiện cảm giác, như âm thanh, ánh sáng hoặc giọng nói; hoặc nó có thể là một phương tiện nhận thức, như từ ngữ hoặc số. Đó cũng là việc đặt những câu hỏi mới giúp thúc đẩy một lĩnh vực theo những hướng mới hoặc tập hợp những ý tưởng khác nhau mà trước đây chưa được kết nối.
Có hai bước trong quá trình sáng tạo. Đầu tiên là tạo ra những ý tưởng mới và thứ hai là đánh giá những ý tưởng đó để xây dựng, tinh chỉnh hoặc loại bỏ chúng.
Không phải tất cả các ý tưởng sáng tạo đều được chấp nhận hoặc tôn vinh ngay lập tức. Có vô số nghệ sĩ, nhà khoa học và nhà đổi mới mà ý tưởng của họ ban đầu bị chế giễu hoặc khinh miệt. Một số người đã chết không xu dính túi và không được đánh giá cao, và phải mất nhiều thế hệ sau để khám phá lại ý tưởng của họ và nhận ra giá trị của họ.
Các nhà lãnh đạo đổi mới có thể tránh những quan niệm sai lầm và học cách trở nên linh hoạt.
Đổi mới xảy ra khi bạn có thể đưa một ý tưởng sáng tạo ban đầu vào thực tế. Và điều này thường xảy ra khi một sản phẩm mới được tạo ra hay một dịch vụ hoặc hệ thống mới được giới thiệu. Nghe có vẻ đơn giản, nhưng nhiều nhà lãnh đạo doanh nghiệp mắc phải hai quan niệm sai lầm khi cố gắng thúc đẩy đổi mới.
Trước hết, họ sợ rằng trách nhiệm nghĩ ra những ý tưởng mới sẽ chỉ thuộc về một mình họ. Tuy nhiên, vai trò chính của một nhà lãnh đạo sáng tạo là nuôi dưỡng và tạo điều kiện thuận lợi cho một môi trường nơi những người khác có thể sáng tạo.
Một quan niệm sai lầm khác cho rằng môi trường sáng tạo là môi trường mà họ phải buông bỏ mọi sự kiểm soát và chấp nhận sự hỗn loạn. Nhưng điều này không đúng. Trên thực tế, sự sáng tạo và đổi mới phát triển mạnh khi có sự cân bằng thoải mái giữa thử nghiệm và giám sát truyền thống.
Khi các nhà lãnh đạo doanh nghiệp sợ hãi sự sáng tạo, họ thường chú ý đến kiểu cấu trúc nơi làm việc truyền thống có từ năm 1900, khi cuốn Nguyên tắc Quản lý Khoa học của Frederick Taylor được xuất bản. Đây là một cuốn sách hướng dẫn phổ biến cho cuộc cách mạng công nghiệp, vì nó mô tả cách lực lượng lao động của con người có thể hoạt động hiệu quả giống như máy móc nhằm tối đa hóa năng suất và lợi nhuận. Nhưng điều quan trọng cần nhớ là mô hình cách mạng công nghiệp đã là dĩ vãng và chỉ có tác dụng kìm hãm sự sáng tạo ngày nay: Ngày nay, các nhà lãnh đạo đổi mới cần phải linh hoạt để xây dựng một môi trường sáng tạo.
Tính linh hoạt là cách duy nhất để đối phó với những thay đổi nhanh chóng hiện nay trong công nghệ, cũng như trong các chính sách tài chính, các thỏa thuận thương mại và cạnh tranh toàn cầu mới.
Tính linh hoạt nên mở rộng trong toàn công ty và được khuyến khích bởi chính cấu trúc của doanh nghiệp, từ mô hình công việc hàng ngày của nhân viên đến cấu trúc vật lý của không gian làm việc.
Để tạo điều kiện cho sự sáng tạo, hãy tập hợp các nhóm liên ngành với nhiều quan điểm khác nhau.
Khi bạn nghĩ về sự sáng tạo, bạn có thể hình dung ra một người đang làm việc chăm chỉ trong xưởng vẽ hoặc nhà để xe của mình, rồi làm việc cực nhọc một mình. Nhưng thông thường, sự sáng tạo là kết quả của việc mọi người trao đổi ý tưởng và làm việc cùng nhau.
Một cách để giúp tạo điều kiện cho sự sáng tạo là tập hợp các quan điểm khác nhau thông qua các nhóm liên ngành. Vì mỗi chuyên gia đóng góp một quan điểm và bộ kỹ năng khác nhau, các nhóm này đại diện cho sự kết hợp mạnh mẽ giữa các ý tưởng và có thể đưa ra nhiều giải pháp cho mọi vấn đề. Và mỗi ý tưởng sau đó có thể được tạo mẫu, phê bình và thử nghiệm cho đến khi họ tìm ra giải pháp tốt nhất. Các đội này cũng là một ví dụ tuyệt vời về lợi ích sáng tạo của các ý tưởng khác nhau.
Để sáng tạo thành công, thông tin cần được lưu chuyển tự do, vì vậy các nhóm và tổ chức nên bỏ qua các hệ thống phân cấp cứng nhắc. Bằng cách này, các nhà lãnh đạo sẽ tiếp cận được càng nhiều ý tưởng độc đáo càng tốt.
Pixar sử dụng chiến lược này, đó có lẽ là lý do tại sao hãng phim hoạt hình này rất đổi mới, nổi tiếng và thành công về mặt tài chính. Kể từ khi ra mắt Câu chuyện đồ chơi vào năm 1995, nó đã giành được hơn 20 giải Oscar và kiếm được hơn 5,5 tỷ đô la tại các phòng vé trên toàn thế giới.
Một phần trong cấu trúc của công ty là Đại học Pixar, nơi cung cấp các hội thảo, bài giảng và khóa học, bao gồm một chương trình giảng dạy làm phim hoàn chỉnh và các lớp vẽ và viết sáng tạo.
Đại học không chỉ dành cho các nhà làm phim hoạt hình. Mọi người trong biên chế của Pixar, bao gồm kế toán, nhân viên bảo vệ và nhân viên phục vụ ăn uống, có thể dành tối đa bốn giờ mỗi tuần để tham gia các lớp học.
Với sự đa dạng liên tục này, luôn có một luồng ý tưởng mới di chuyển trong tổ chức. Và vì mọi người từ các phòng ban khác nhau liên tục kết nối với nhau nên các ý tưởng, cả mới lẫn không quá mới, liên tục được trao đổi chéo, tạo nên một môi trường thực sự sáng tạo.
Kết luận
Nếu bạn muốn phát triển trong thế kỷ 21, bạn cần phải sáng tạo. Sự thay đổi về công nghệ và xã hội đang diễn ra với tốc độ đáng kinh ngạc, và để thích ứng với thực tế đang thay đổi trong nền kinh tế và các tổ chức của chúng ta, nhân viên cũng như các nhà quản lý phải bắt đầu làm việc một cách sáng tạo.
Là cha mẹ, hãy cho phép con bạn linh hoạt và đi theo “ngôi sao phương bắc” thực sự của riêng chúng. Cha mẹ nào cũng mong con mình tìm được lối đi riêng trong cuộc sống. Ví dụ, họ mong con cái sẽ có một sự nghiệp ổn định với tư cách là một giáo viên hoặc bác sĩ thay vì chuyển đổi điên cuồng từ triết học sang lịch sử nghệ thuật sang kinh tế học. Nhưng cuộc sống không tuyến tính và con bạn không cần vạch ra sự nghiệp ngay từ đầu. Chỉ cần chúng yêu thích công việc mình làm, luôn linh hoạt và cởi mở với cơ hội, chúng luôn có thể phát triển.
Nguồn: Blinkist, Out of Our Minds: The Power of Being Creative of Sir Ken Robinson
ThS. Vân Anh dịch, biên tập và trình bày
Bản quyền bài viết thuộc về Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông. Khi chia sẻ, cần phải trích dẫn nguồn đầy đủ tên tác giả và nguồn là “Nguồn: Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.
Fanpage Viện Tâm Lý Học & Truyền Thông: https://www.facebook.com/InstituteofPsychologyandMedia